„Z Pleszewa – ku Niepodległej” to unikatowy projekt edukacyjny, który został zrealizowany przez Muzeum Regionalne w Pleszewie w porozumieniu z pleszewskimi szkołami oraz stowarzyszeniami. Inicjatywa pleszewskiego Muzeum upowszechniająca wiedzę o Powstaniu Wielkopolskim i popularyzująca jego lokalnych bohaterów uzyskała dofinansowanie ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2021 w ramach Programu Dotacyjnego „Niepodległa”. Program dotacyjny „Niepodległa” wspiera różnorodne działania przygotowujące do godnego celebrowania setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości ze szczególnym uwzględnieniem pamięci i tradycji rodzinnej, lokalnej i regionalnej, wpisanej i tworzącej historię odradzającego się państwa polskiego. Celem programu jest m.in. upowszechnianie wiedzy o wydarzeniach związanych z odzyskaniem niepodległości na poziomie lokalnym i regionalnym, w szczególności poprzez projekty o charakterze edukacyjnym. Projekt „Z Pleszewa – ku Niepodległej” był skierowany do uczniów pleszewskich gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych i miał zaktywizować młodzież do samodzielnego zdobywania wiedzy na temat Powstania, a tym samym kształtować ich postawy patriotyczne i poczucie dumy z historii własnego regionu. Wzięli w nim udział uczniowie z Zespołu Szkół Publicznych nr 1, Zespołu Szkół Publicznych nr 2, Zespołu Szkół Publicznych nr 3, Zespołu Szkół Technicznych oraz Niepublicznego Liceum Ogólnokształcącego.

Inauguracją projektu był wykład wprowadzający pt. „Sytuacja polityczna w Wielkopolsce w przeddzień wybuchu Powstania Wielkopolskiego”, który wygłosił w Muzeum Regionalnym historyk dr Andrzej Szymański. Prelegent nakreślił tło historyczne i przedstawił najważniejsze wydarzenia, których splot wpłynął na możliwość wystąpienia zbrojnego Wielkopolan przeciw zaborcy. Przywoływał również postaci wielkopolskich organiczników: Karola Marcinkowskiego, Hipolita Cegielskiego czy ks. Piotra Wawrzyniaka, podkreślając ich wkład w przygotowywanie gruntu pod wystąpienie zbrojne w celu przywrócenia polskości. Wyliczał także zasługi proboszcza parafii farnej w Pleszewie ks. Kazimierza Niesiołowskiego, którego aktywność na tym polu jest bezdyskusyjna.

Następnie uczestnicy projektu wzięli udział w rekonstrukcji walk powstańczych na Rynku, przygotowanej we współpracy z Drużyną Tradycji 70 Pułku Piechoty w Pleszewie. Z okazji tego wydarzenia do naszego miasta przyjechali członkowie grup rekonstrukcyjnych z całej Wielkopolski, m.in. z Krotoszyna, Poznania i Odolanowa. Rekonstruktorzy, ubrani w mundury z czasów Powstania Wielkopolskiego i wyposażeni w repliki broni, przedstawili scenkę historyczną zdobycia przez Polaków ratusza w Krotoszynie w 1919 r. Zwieńczeniem ich działań było zawieszenie flagi narodowej na budynku. Narrację poprowadził historyk Dominik Wabiński. Rekonstrukcja, w której wzięli udział również mieszkańcy Pleszewa, zintegrowała społeczność lokalną wokół wspólnego przeżywania 99. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

Kolejnym etapem projektu były lekcje tematyczne dla uczestników, które przeprowadzili w szkołach nauczyciele historii: Magdalena Warszowska-Ptak (ZSP nr 2), Dominik Wabiński (ZSP nr 1 i NLO), Janusz Waliszewski (ZST) oraz Krzysztof Czajka (ZSP nr 3). Podczas lekcji młodzież dowiedziała się, jaka sytuacja panowała na ziemi pleszewskiej na przełomie roku 1918 i 1919 oraz jakie okoliczności doprowadziły do włączenia się pleszewian w walki powstańcze.

Lekcje tematyczne wprowadziły uczniów do udziału w grze terenowej pt. „Szlakiem pleszewskich powstańców. Pleszew ­ Kobyla Góra”. Głównym punktem projektu była bowiem wycieczka edukacyjna do Kobylej Góry w celu przeprowadzenia tam gry terenowej. Wybór miejsca nie był oczywiście przypadkowy. Pleszewscy powstańcy wielkopolscy walczyli przede wszystkim w okolicach Kobylej Góry, Ligoty i Ostrzeszowa pod dowództwem ppor. Feliksa Pamina i sierż. Antoniego Kozłowicza. Upamiętnieniu tego pierwszego – wybitnego dowódcy – służy wytyczony w Kobylej Górze Szlak Powstańczy im. Feliksa Pamina. Podczas wyjazdu młodzież odwiedziła miejsca szczególnie związane z pleszewskimi powstańcami i obejrzała tablice informujące o dokonaniach kompanii pleszewskich w walkach z niemieckimi oddziałami Grenzschutzu. Uczestnicy projektu mieli okazję przemierzyć drogę, którą przed prawie stu laty maszerowali żołnierze pod dowództwem Feliksa Pamina, oraz zobaczyć teren zgrupowania, z którego wyruszyli, aby zaatakować oddział niemiecki stacjonujący w Ligocie. Dziś usytuowany jest tam zalew Blewązka – miejsce wypoczynku i rekreacji. Z kolei przejeżdżając przez Ligotę, widzieli pole bitwy, która miała miejsce 15 stycznia 1919 r. i zakończyła się wspaniałym zwycięstwem polskich oddziałów. Duże wrażenie na wszystkich zrobił pomnik przy drodze z Marcinek do Mąkoszyc z wyrytym w pniu sosny krzyżem, upamiętniający postać ks. Wincentego Rudy – zamordowanego przez żołnierzy Grenzschutzu w odwecie za przegraną bitwę pod Ligotą. Wyrazem pamięci i hołdu dla naszych przodków był znicz zapalony przez uczestników wyjazdu na cmentarzu parafialnym w Parzynowie, na którym w 1926 r. wzniesiono pomnik upamiętniający powstańców wielkopolskich. Przewodnikiem po miejscach pamięci związanych z powstaniem był historyk Sławomir Mrugalski – regionalista i jednocześnie pomysłodawca szlaku, który z wielką pasją opowiadał o minionych wydarzeniach i na każdym kroku podkreślał niekwestionowany wkład pleszewian w oswobodzenie tych terenów spod władzy niemieckiej.

Podsumowaniem gry terenowej przeprowadzonej w Kobylej Górze i jednocześnie podsumowaniem całego projektu był wykład historyka Janusza Waliszewskiego pt. „Kompanie Feliksa Pamina”. Prelegent uzupełnił historię pleszewskich kompanii, które w ramach Powstania Wielkopolskiego brały udział także w walkach o Krotoszyn, Rawicz i Zduny. Historyk podkreślał rolę, jaką Feliks Pamin odegrał w historii naszego regionu. Ten często niedoceniany dziś przywódca pleszewskich powstańców zasługuje na pewno na pamięć, czego dowodem może być symboliczna świeczka zapalona na jego grobie znajdującym się na cmentarzu przy ul. Kaliskiej w Pleszewie. Na zakończenie wykładu Dyrektor Muzeum Regionalnego Adam Staszak podziękował wszystkim uczniom, a także nauczycielom za zaangażowanie w to przedsięwzięcie i udział w nim.

Realizacja projektu „Z Pleszewa – ku Niepodległej” przyczyniła się na pewno do upowszechnienia, szczególnie wśród młodzieży, wiedzy o zmaganiach Wielkopolan o polskość ich dzielnicy w okresie pruskiego zaboru oraz wiedzy o walkach naszych przodków o niepodległość i granice Polski. Mimo upływu niemal stu lat od wybuchu Powstania Wielkopolskiego, jedynego w pełni zwycięskiego polskiego powstania, poziom wiedzy o nim jest w naszym społeczeństwie niestety ciągle zatrważająco niski.

Partnerami projektu, oprócz szkół, były lokalne stowarzyszenia: Polskie Towarzystwo Historyczne Koło w Pleszewie, Pleszewskie Towarzystwo Kulturalne i Pleszewskie Towarzystwo Upamiętniania Powstania Wielkopolskiego.

Katarzyna Rutkowska

Koordynator projektu