Historia Muzeum Regionalnego w Pleszewie

Zalążkiem pierwszego pleszewskiego muzeum stały się zbiory etnograficzne i historyczne, jakie ks. Kazimierz Niesiołowski zgromadził i pokazał na Wystawie Przemysłowej w Pleszewie w 1912 r. Zbiory te przechowano, a po odzyskaniu niepodległości utworzono z nich w Domu Oświatowym im. Adama Mickiewicza – Muzeum Regionalne (ul. Sienkiewicza 39).Wystawiono tam przede wszystkim stroje ludowe, wykopaliska archeologiczne, dawne urządzenia gospodarcze, zbiory przyrodnicze, dokumenty dotyczące walki Polaków w okresie zaborów i I wojny światowej. Małe pomieszczenia oraz brak środków nie pozwalały na powiększenie zbiorów oraz nie sprzyjały organizowaniu odpowiedniej ekspozycji. W 1928 roku Towarzystwo Czytelni Ludowych, które prowadziło Muzeum, zmuszone było oddać salkę przeznaczoną na ekspozycję. Dom, bowiem należał do miasta i zaistniała konieczność umieszczenia w nim Stacji Opieki nad Matką i Dzieckiem. Eksponaty zamknięto w skrzyniach i przechowywano przez sześć lat, aż do oddania do użytku w 1934r. Domu Parafialnego im. ks. Piotra Skargi.

Na Muzeum w Domu Parafialnym przeznaczono przestronną i dobrze oświetloną salę w narożu budynku nad wejściem głównym. „Wcześniej ponowiono apele do społeczeństwa o przekazywanie eksponatów. Zamiarem ks. K. Niesiołowskiego, twórcy również tego Muzeum, było dalsze gromadzenie wartościowych zabytków kultury materialnej i duchowej z Pleszewa i okolic. Zbiory zostały podzielone na trzy działy. W pierwszym – ludoznawczym, kulturalnym i historycznym – prezentowano m.in. stroje ludowe, urządzenia domowe, dokumenty, stare druki, obrazy, fotografie, numizmaty, pamiątki z czasów walki o odzyskanie niepodległości oraz I wojny światowej. W dziale drugim archeologicznym, wystawiono eksponaty odnalezione w Pleszewie i okolicy, głównie przy przypadkowych wykopach i pracach rolnych. W dziale przyrodniczym ukazano rosnące w okolicy rośliny, a także ptaki, zwierzęta, owady itp. oraz minerały i skamieniałości.” W 1939 roku obiekt zajął okupant, a zbiory muzealne zaginęły.

W latach 60. o utworzenie Muzeum zabiegały władze powiatowe. Na lokum dla niego starano się zabezpieczyć piętrowy dom intendenta przy bramie głównej do parku w Gołuchowie. Merytoryczną stronę powierzono Muzeum Narodowemu w Poznaniu, które utworzyło tu swój pododdział: „Muzeum Regionalne Ziemi Pleszewskiej”. Prace wstępne podjęli pracownicy Muzeum Etnograficznego (Oddziału MN) – Stanisław Błaszczyk i Zbigniew Toroński, którzy po dwóch latach badań w terenie przygotowali materiały i muzealia do pierwszej ekspozycji. Współpracowali m.in. z miejscowymi kolekcjonerami: Henrykiem Brodalą, Andrzejem Wieruszewskim, Marianem Guździołem, których zbiory znalazły się na wystawie jako depozyty. Wystawę o szeroko pojętej historii i kulturze ludowej regionu otwarto w 1965r. Scenariusz przygotowali Janusz Lehmann – część historyczną, Stanisław Błaszczyk – część etnograficzną. Opracowanie graficzne przygotowała zaś Irena Jarzyńska.Muzeum wkrótce zamknięto, gdy okazało się, że Akademia Rolnicza w Poznaniu przekazuje arboretum wraz budynkami (oprócz zamku) nowemu użytkownikowi – Ministerstwu Rolnictwa. Wydzielenie budynku intendentury na siedzibę Muzeum okazało się niemożliwe. Ekspozycję zdemontowano, zaś depozyty zachowano w Poznaniu i w 1983 r. przekazano obecnemu Muzeum.

Utworzeniem następnego muzeum zajęły się tym razem władze miejskie. W 1976 r. ówczesny Naczelnik – Marian Tanaś i Zastępca – Mieczysław Kołtuniewski wykupili dla zasobów komunalnych budynek przy ul. Poznańskiej 34 z zamysłem utworzenia tam muzeum. Budynek ten wzniesiono w latach 30-tych XIX wieku jako zajazd pocztowy zagęszczającej się sieci połączeń poczty pruskiej. Powołanemu w 1980 r. Pleszewskiemu Towarzystwu Kulturalnemu, Z-ca Naczelnika powierzył jego organizację. Teraz prace nabrały szybkiego tempa. W pierwszym etapie członkowie PTK organizowali wystawy w Pleszewskim Domu Kultury: „Historia Pleszewa w starej Fotografii”, „Ks. prałat Kazimierz Niesiołowski – patriota i społecznik”, „Dzieje teatru amatorskiego w Pleszewie”, „Zbigniew Pikulski; Andrzej Wieruszewski – malarstwo i rzeźba”. Zgromadzono wówczas sporo zdjęć, widokówek, dokumentów. Rekompensatą dla ich ofiarodawców, a zarazem formą zachęty do dalszego przekazywania eksponatów stanowić miało nadanie wszystkim ofiarodawcom tytułu „Honorowego współzałożyciela pleszewskiego Muzeum”.

Specjalną akcję nie tylko wśród młodzieży prowadził Marian Wolniak, który pośród badań regionalistycznych zbierał eksponaty i gromadził je w tutejszym Liceum Ogólnokształcącym, w poczet przyszłego muzeum. Tymczasem z innego przebudowywanego komunalnego budynku przeniesiono okazały piec z formowanych kafli z zieloną polewą pochodzący z II połowy XIX wieku. Dziś jest on ozdobą muzealnej sali. Znaczącym przyczynkiem do założenia muzeum były też archeologiczne badania ratownicze prowadzone w Pleszewie i okolicach, finansowane przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kaliszu. W latach 1976 – 1983 ekipa kaliskiego Muzeum pod kierunkiem Edwarda Pudełko prowadziła wykopaliska na wielokulturowym stanowisku nr 2 przy ul. Zielonej i na stanowisku nr 1 przy ul. Piaski 61. Próbowano również określić domniemane grodzisko oraz odkryć ślady umocnień obronnych Pleszewa przy ul. Garncarskiej. Pozyskane wówczas obiekty archeologiczne były eksponowane dwukrotnie w Technikum Mechanicznym, Domu Kultury, a jesienią 1983 w Muzeum Regionalnym w Pleszewie (scenariusze wystaw – E. Pudełko; opracowanie graficzne wystawy w Muzeum – J. Szpunt).

Już po otwarciu Muzeum w latach 1983-1985 K. i J.A. Splittowie przeprowadzili ratownicze badania wykopaliskowe na cmentarzysku ludności kultury łużyckiej w Pacanowicach. W 1985 r. E. Pudełko rozpoczął jedenastoletnie badania interesującej nekropolii kultury łużyckiej i przeworskiem w Brzeziu. W międzyczasie prowadził wykopaliska na nowym stanowisku nr 7 przy ul. Piaski – teren nowego cmentarza, teraz już finansowanych przez pleszewskie muzeum. Później jeszcze krótkotrwałe prace w Fabianowie i Żegocinie, których efektem są 3 dużego formatu naczynia zasobowe używane przez ludność kultury łużyckiej. Wszystkie te badania wzbogacały zasoby i kolejne edycje stałej ekspozycji archeologicznej w naszym muzeum oraz wystawy w innych muzeach. Muzeum Regionalne w Pleszewie powołane zostało Zarządzeniem Nr 3 Naczelnika Miasta i Gminy w Pleszewie dnia 3 stycznia 1983 r. Nie przypadkiem był to początek roku obchodzonego właśnie 700-lecia Pleszewa. Nie było to kwestią prostego zarządzenia. Najpierw w wielokrotnych uzgodnieniach redagowano statut i zasady opieki merytorycznej przez kaliskie Muzeum Okręgowe (dyr. Janusz Janczewski). Od pomyślnego porozumienia zależało z kolei przekonanie i zgoda Wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki (P.T. Kazimierz Matusiak i Lech Podlewski) na utworzenie nowego muzeum, tym samym znaczyło to pełną dotację na finansowanie przedsięwzięcia.
Wszystkie prace i zadania merytoryczne wykonywali ludzie związani z PTK, których ideą było faktyczne utworzenie muzeum w Pleszewie. Wymienię tu ówczesnych członków zarządu Pleszewskiego Towarzystwa Kulturalnego, z których każdy, usilnie działał na rzecz powstania: Zdzisław Paluszczak (prezes), Ewa Szpunt (skarbnik), Bożena Giezek (sekretarz), członkowie: Roman Kołaski, Zdzisław Mądrecki, Zenon Mianowski, Tadeusz Pawliński, Andrzej Szymański, Marian Wolniak (współpraca z kolekcjonerami: Janem Szadzińskim i Leszkiem Rajsem). Więc jest Muzeum, tyko jeszcze papierowe. Trzeba na wieloletnie przygotowania wielu ludzi z wieloma koncepcjami nałożyć obowiązujący teraz schemat prawny. 1 grudnia 1982 r. Naczelnik powołuje pracownika merytorycznego Muzeum – Jerzego Szpunta, później Bożenę Giezek – dobrze zorientowaną w dotychczasowych pracach przygotowawczych w „Towarzystwie”. Odtąd prace postępują coraz szybciej i systematyczniej. Pracownicy ustalają formy organizacji placówki – istnieją przecież zunifikowane formuły wieloliniowej inwentaryzacji, trzeba się tego nauczyć, jednocześnie nie tracąc indywidualnego charakteru zbiorów. Trzeba go dopiero wykształcać. Pracownicy mają do dyspozycji mały pokoik w Domu Kultury, ledwie w kwietniu mogą się „instalować” w Zajeździe, a jeszcze wyposażenie wnętrz w powijakach. Wykonawcy ciągle gubią „ostateczne terminy”.Najważniejsze: przejmować i archiwizować obiekty muzealne możliwie tak prawidłowo, aby nie trzeba było później poprawiać dokumentów praktycznie nieodwracalnych. Pracownicy przejmują zbiory M. Wolniaka, dokumentują materiały ze wspomnianych wystaw PTK, sami penetrują teren i pozyskują kolejne obiekty. Wspaniałe dokumenty historyczne przekazują Stanisław Bródka i Jan Piasecki. Wszystko to, co poprawnie udokumentowane, składa się na właściwie prowadzoną strukturę zbiorów. Otwarcie Muzeum ustalone – 6 czerwca 1983 r. – wystawa dotychczas przejętych depozytów, zbiorów własnych oraz wypożyczeń. Ekspozycję nowopowstałego Muzeum zaprezentowano społeczeństwu 21 października 1983 r. o godz. 12.00. Muzeum Regionalne w Pleszewie ze stałą ekspozycją zaistniało.
Eksponowano wystawy:
1. „Z pradziejów Pleszewa i okolic”, archeologiczna (scenariusz Edward Pudełko), zbiory własne i MOZK w Kaliszu
2. „Rzemiosło pleszewskie”, historyczna – ze zbiorów własnych, wypożyczeń i depozytów
3. „Orły i odznaczenia” z kolekcji Mariana Żurkiewicza, Ryszarda Wilińskiego i zbiorów własnych – opracowanie merytoryczne i graficzne ekspozycji: B. Giezek, J. Szpunt.
Po otwarciu pierwszej ekspozycji następne, dawniej zaledwie przewidywane tematy „cisnęły się same na język” i nie tak wiele trzeba było by zaistniały w formie wystaw. Ponieważ ludzie z Towarzystwa podpowiadali kolejne tematy, do których mieli już częściowo zebrane materiały oraz dostateczny zasób wiedzy i chętnie się nią dzielili. Zapoczątkowany wtedy system często zmienianych wystaw sprawdza się do dzisiaj, dobrze jest przychodzić do muzeum i oglądać coraz to nowe rzeczy, ułożone w odmienne tematy. Ważniejszym jest jednak, że dopiero wtedy oglądający uświadamiają sobie, że ze znudzeniem po raz kolejny oglądane we własnym domu przedmioty czy dokumenty mogą mieć unikalną wartość historyczną. Jest to efektywniejszy sposób penetrowania i pozyskiwania muzealiów niż redagowanie jakichkolwiek apeli. Na etapie istnienia naszej placówki prezentowaliśmy wystawy:
• dotyczące historii Pleszewa i związane z Regionem.
• wystawy pośrednio związane z Regionem, niekiedy tylko z kulturą naszych czasów. Np. „Lalki świata” ze zbiorów „Cepelia” w Krakowie (najwyższa frekwencja), czy wystawa pięćdziesięciu światowej klasy grafik ze zbiorów „Międzynarodowe Triennale Grafiki w Krakowie”.
• wystawy twórczości artystów tutaj urodzonych, związanych z Regionem lub tutaj zamieszkałych – często były to selekcjonowane promocje debiutantów.

Brzemienną w skutki była pierwsza w Pleszewie wystawa malarstwa Mariana Bogusza w 1984 r., która zapoczątkowała powstanie kolekcji dzieł Mariana Bogusza. Marianowi Boguszowi poświęcony jest osobny rozdział na stronach Muzeum.

Muzeum od samego początku współpracuje z Pleszewskim Towarzystwem Kulturalnym. Obie te instytucje wywołują kolejne edycje publikacji regionalnych czy artykuły w publikacjach zwartych, których uzupełnieniem są często wystawy. Konkursy wiedzy o regionie organizowane dla młodzieży wspólnie Biblioteką Publiczną Miasta i Gminy pt. „Moja mała Ojczyzna” w dużej mierze oparte są o wiadomości zawarte w tych publikacjach.

Siedzibą Muzeum jest budynek dawnego zajazdu pocztowego, własność Gminy (obiekt umieszczony w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków). W 1983 r. Muzeum sytuowano na powierzchni ok. 120 m2, praktycznie całość przeznaczono na cele ekspozycyjne. W budynku były wtedy jeszcze cztery mieszkania lokatorskie, które sukcesywnie zwalniano od 1985 r. W pomieszczeniach na piętrze urządzono magazyny i pracownię techniczno-konserwatorską, dwa mieszkania na parterze przeznaczone na poszerzenie ekspozycji.

Od 1 lipca 2008 roku dotychczasowy dyrektor Muzeum przeszedł na zasłużoną emeryturę, a jego obowiązki przejął Adam Staszak – długoletni kierownik Wydziału Promocji i Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta i Gminy w Pleszewie.

Budynek, w którym znajduje się Muzeum poddawany jest sukcesywnie pracom remontowym. W roku 2008/2009 udało się odtworzyć studnię na dziedzińcu Muzeum, położyć kamień oraz zazielenić teren krzewami. Dzięki temu pozyskaliśmy dodatkowe miejsce, które w przyszłości można wykorzystać na organizowanie koncertów i spotkań. W 2009 roku ostatni lokatorzy opuścili oficynę przy Muzeum, budynek ten zostanie w przyszłości przeznaczony na otwarcie stałej ekspozycji poświęconej Marianowi Boguszowi.

Opracowano na podstawie artykułu Jerzego Szpunta „Historia Muzeum Regionalnego w Pleszewie” opublikowanego w Roczniku Pleszewskim 2003

JERZY SZPUNT – dyrektor Muzeum Regionalnego w Pleszewie w latach 1983-2008
Urodził się w 1941 r. w Pleszewie. Ukończył Szkołę Podstawową nr 1, a następnie Liceum Ogólnokształcące im. St. Staszica (matura w 1959 r.). Studiował 3 lata na Wydziale Architektury Politechniki Gdańskiej, a od 1965 r. w Państwowej Wyższej Szkole Plastycznej w Poznaniu w pracowniach: W. Lama, W. Jackiewicza, St. Teisseyre`a, Z. Kępińskiego, E. Wasilkowskiego, O. Hansena i W. Świerzego. Po studiach otworzył w Pleszewie warsztat „Ręczne malowanie szyldów”; zajmował się grafiką użytkową, projektowaniem wnętrz i przestrzeni, a także uprawiał rysunek, grafikę, rzeźbę i malarstwo. 1 grudnia 1982 r. objął stanowisko kierownika Muzeum Regionalnego. W 1983 r. został dyrektorem Muzeum Regionalnego w Pleszewie. W latach 2001-2010 zajmował się oprawą graficzną Rocznika Pleszewskiego wydawanego przez Urząd Miasta i Gminy Pleszew. Od początku działalności Muzeum organizował kolekcję prac Mariana Bogusza. Dzięki jego zaangażowaniu w 2007 r. wydana została monografia dr Bożeny Kowalskiej „Bogusz – artysta i animator”, która towarzyszy wystawom malarstwa Bogusza. Prowadził wieloletnią współpracę z historykami, polonistami i plastykami, a także ze szkołami, instytucjami kultury i organizacjami kulturalnymi. Jest twórcą odlewu i tablic dotyczących patrona Pleszewa Jana Chrzciciela znajdujących się na kościele farnym oraz autorem medali: Człowiek Roku Ziemi Pleszewskiej, Rolnik – Ogrodnik Roku, Biznesmen Roku, Pleszewianin Roku i Rzemieślnik Roku. W czerwcu 2008 r. po 25 latach pracy jako dyrektor Muzeum przeszedł na zasłużoną emeryturę. W czerwcu 2009 r. Rada Miejska w Pleszewie nadała mu odznaczenie „Za Zasługi dla Rozwoju Miasta i Gminy Pleszew”.