16 stycznia 2012 r. w Muzeum Regionalnym w Pleszewie odbył się wykład pt. „Z dziejów gminy żydowskiej w Pleszewie”, który wygłosił dr Rafał Witkowski z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wykładowca od lat zajmuje się tematyką żydowskiej historii i kultury, często w celach badawczych podróżuje do Izraela. Z racji tego, że w Instytucie Historii pracuje w Zakładzie Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii, interesuje go przede wszystkim analiza źródeł historycznych. Naukowiec jest również członkiem zespołu prowadzącego badania w ramach powstającej nowej monografii Pleszewa. Jego artykuł dotyczący dziejów gminy żydowskiej w Pleszewie można znaleźć w Roczniku Pleszewskim 2009.

Podczas wykładu w pleszewskim Muzeum dr Witkowski przedstawił dzieje gminy żydowskiej od momentu stałego osiedlenia się Żydów w naszym mieście, a więc przełomu XVIII i XIX wieku, aż do zakończenia tego osadnictwa w początkach II wojny światowej. Wspominał osobę pleszewskiego rabina Elijahu Guttmachera, jednego z nielicznych wielkopolskich sympatyków chasydyzmu, który sprawował swoją funkcję w Pleszewie w latach 1822-1841. Przywołał także nazwisko Arona Heppnera – Żyda urodzonego w Pleszewie w 1865 r., który jest współautorem wydanej w Koźminie Wielkopolskim pracy pt. „Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüdischen Gemeinden in der Posener Länder“. Tłumaczenie fragmentu tego dzieła przeczytać można w Roczniku Pleszewskim 2006.

Ponadto, poznański naukowiec odniósł się także do budynku synagogi, która mieściła się przy obecnej ul. Ogrodowej. Budynek synagogi oraz jej wnętrze przedstawiają unikatowe pocztówki znajdujące się w wydanym przez Muzeum albumie pt. „Wędrówki po dawnym Pleszewie”. Dr Witkowski podkreślił, że specyficzny układ architektoniczny wewnątrz synagogi (w centrum znajdowała się bima, czyli żydowska ambona o okrągłym kształcie) wskazuje na to, iż gmina żydowska w Pleszewie miała charakter wybitnie konserwatywny, czym wyróżniała się wśród innych gmin w Wielkopolsce.

Kolejną ciekawostką, o której mówił wykładowca, był drukowany w Pleszewie w latach 1901-1904 tygodnik „Jeschurun. Organ für die geistigen und sozialen Interessen des Judenthums”. Jego wydawcą był inny pleszewski rabin Bernhard Koenigsberger. Tytuł (słowo „Jeschurun” jest poetyckim określeniem Izraela) oraz treści zawarte w tygodniku również propagowały konserwatywne podejście do kwestii kultury i religii żydowskiej. Bardzo ciekawy i pełen informacji wykład zakończył się szeregiem pytań zadawanych przez słuchaczy, którzy chcieli jak najwięcej dowiedzieć się na temat gminy żydowskiej w Pleszewie.

Katarzyna Rutkowska
Muzeum Regionalne w Pleszewie