„Wojenne losy Pleszewian we wrześniu 1939 roku” to nazwa projektu edukacyjno-kulturalnego, który został zrealizowany przez Muzeum Regionalne w Pleszewie w porozumieniu z pleszewskimi szkołami oraz stowarzyszeniami. Inicjatywa pleszewskiego Muzeum przybliżająca sytuację, w jakiej pleszewianie znaleźli się w wyniku wybuchu II wojny światowej, mająca na celu wzrost wiedzy i świadomości społecznej w związku z 80. rocznicą wybuchu tej strasznej wojny, uzyskała dofinansowanie ze środków Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2022 w ramach Programu Dotacyjnego „Koalicje dla Niepodległej”. W projekt zaangażowana została społeczność lokalna, a szczególnie młodzież pleszewskich szkół podstawowych i ponadpodstawowych: Zespołu Szkół Publicznych nr 1, Zespołu Szkół Publicznych nr 2, Zespołu Szkół Technicznych, Niepublicznego Liceum Ogólnokształcącego i Niepublicznej Szkoły Podstawowej w Sowinie Błotnej. Niektóre działania projektowe skierowane były do ogółu społeczności lokalnej czyli wszystkich mieszkańców Ziemi Pleszewskiej, a służyć miały zbudowaniu pamięci zbiorowej wokół wydarzeń istotnych dla regionu i jego mieszkańców oraz zaakcentowaniu lokalnego wymiaru historii.

Inauguracją projektu było otwarcie wystawy pt. „Wojenne losy Pleszewian” w Muzeum Regionalnym w Pleszewie, które miało miejsce 19 września 2019 r. To pierwsza wystawa w Muzeum Regionalnym podejmująca całościowo temat II wojny światowej, zaznaczając różnorodne wątki historyczne związane z losami Pleszewian po jej wybuchu. Podjęte zostały bowiem następujące tematy: wysiedlenia, Pleszewianie na frontach II wojny światowej, wojenne represje, konspiracja, terror, tajne nauczanie czy życie codzienne w okresie okupacji niemieckiej. Dodatkowo pokazany został także los żołnierzy pleszewskiego 70 pułku piechoty i ich rodzin, które zginęły w Komarnie 9 września 1939 roku. Obok plansz informacyjnych ekspozycja wypełniona została eksponatami historycznymi ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Pleszewie. Wśród nich znalazły się: dokumenty, legitymacje, zdjęcia rodzinne, korespondencja z oflagów, obwieszczenia, odezwy, wezwania, karty zaopatrzeniowe, różaniec i okulary Brunona Nikoleiziga, mundury, pasiak obozowy czy plecak wojskowy żołnierza. Szczególną atrakcję wystawy stanowiła oryginalna kurtka pułkownika Mieczysława Mozdyniewicza, wypożyczona z Muzeum Bitwy nad Bzurą w Kutnie.

Następnie zostały zorganizowane lekcje tematyczne dla uczniów, które przeprowadzili w szkołach nauczyciele historii: Dominik Wabiński (ZSP nr 1 i NLO), Janusz Waliszewski (ZSP nr 2 i ZST) oraz Maciej Grzesiński (NSP Sowina Błotna). Podczas lekcji młodzież dowiedziała się, jaka sytuacja panowała na ziemi pleszewskiej tuż po wybuchu II wojny światowej oraz jakie wydarzenia i postaci historyczne odegrały kluczową rolę w przebiegu historii z września 1939 roku. Ważnym elementem zajęć było podniesienie kwestii upamiętnienia polskich ofiar obozów koncentracyjnych, do których trafiali przecież także mieszkańcy naszej ziemi.

Kolejnym etapem projektu był wyjazd uczniów do Poznania celem uczestnictwa w uroczystościach z okazji 80. rocznicy powstania Konzentrationslager Posen – pierwszego obozu powstałego na ziemiach polskich, mieszczącego się w Forcie VII w Poznaniu. Przy okazji ważnej rocznicy odbywało się także III Wielkopolskie Forum Pamięci, organizowane przez poznański oddział Instytutu Pamięci Narodowej. W programie forum znalazły się krótkie wystąpienia dotyczące historii Fortu VII oraz wykład Aleksandry Pietrowicz pt. „Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce w latach 1939-1945”, a także panele dyskusyjne itp. Młodzież wzięła także udział w głównych uroczystościach upamiętnienia KL Posen, podczas których oddano hołd wszystkim, którzy stracili życie w tym miejscu. W asyście wojskowej odbył się Apel Poległych, a także złożono wieńce pod Ścianą Śmierci, gdzie codziennie rozstrzeliwano od 7 do 9 więźniów. Po uroczystościach przyszedł czas na zwiedzanie fortu, w którym obecnie mieści się Muzeum Martyrologii Wielkopolan. Następnie uczniowie mieli okazję posłuchać wystąpień zaproszonych gości w ramach panelu dyskusyjnego na temat zbiorów archiwalnych dotyczących okupacji niemieckiej w Wielkopolsce.

Podsumowaniem całego projektu był natomiast wykład pt. „Operacja Tannenberg na Ziemi Pleszewskiej” połączony z rekonstrukcją historyczną zbrodni niemieckich dokonanych w Pleszewie w 1939 r. Wyjątkowość tego wydarzenia wynika z faktu, że po raz pierwszy udało się odtworzyć niemieckie zbrodnie sądowe w ramach operacji Tannenberg w Wielkopolsce. Narratorem tego niezwykłego spektaklu był Tomasz Cieślak – historyk, pracownik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu, badacz historii Ziemi Pleszewskiej, autor artykułów dotyczących II wojny światowej publikowanych na łamach Rocznika Pleszewskiego. Na początku prelegent nakreślił sytuację panującą w Europie tuż przed wybuchem II wojny światowej, a także przybliżył główne założenia operacji Tannenberg, która miała na celu przeprowadzenie eksterminacji polskiej warstwy przywódczej i inteligencji w 1939 roku. Później nastąpiła pierwsza odsłona rekonstrukcji historycznej pokazująca tragiczną śmierć doktora Bronisława Kołodziejczaka – młodego pleszewskiego lekarza, który zginął tragicznie 27 września 1939 r., w nie do końca wyjaśnionych do dziś okolicznościach. Był pierwszą ofiarą pleszewskiej placówki gestapo i stał się niejako symbolem zbrodni niemieckich na tym terenie. Druga rekonstruowana scena dotyczyła z kolei egzekucji siedmiu mieszkańców Ziemi Pleszewskiej w Lasku Malińskim, która odbyła się 6 listopada 1939 r. Po sądzie doraźnym odbyła się dramatyczna scena egzekucji. Na muzealnym dziedzińcu padły strzały… Wykonawcami tej niezwykłej historycznej inscenizacji byli członkowie Drużyny Tradycji 70 Pułku Piechoty w Pleszewie oraz zaproszeni rekonstruktorzy, wśród których sporą grupę stanowili uczniowie Zespołu Szkół Technicznych w Pleszewie.

Projekt „Wojenne losy Pleszewian we wrześniu 1939 roku” był żywą lekcją historii zbudowaną wokół 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, a jego rezultatem wzrost wiedzy i świadomości historycznej biorącej w nim udział młodzieży. Partnerami projektu, oprócz szkół, były lokalne stowarzyszenia: Polskie Towarzystwo Historyczne Koło w Pleszewie i Pleszewskie Towarzystwo Upamiętniania Powstania Wielkopolskiego.

Katarzyna Rutkowska

Koordynator projektu