grudzień 2006 r. – styczeń 2007 r.
komisarz wystawy: Witold Hajdasz

Powstanie warszawskie (1 sierpnia – 3 października 1944) – zakończone klęską wystąpienie zbrojne w okupowanej przez wojska niemieckie Warszawie zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji „Burza”, połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego.Od strony militarnej powstanie było wymierzone przeciwko Niemcom, jednak jego głównym celem była próba ratowania powojennej suwerenności, przedwojennego kształtu granicy wschodniej poprzez odtworzenie w stolicy Polski legalnych władz państwowych, będących naturalną kontynuacją władz przedwojennych. Miało to uniemożliwić narzucenie Polsce marionetkowych władz uzależnionych od Związku Radzieckiego, którego wojska właśnie zbliżały się do Warszawy oraz zanegować międzyaliancki podział na strefy operacyjne w myśl którego Polska znajdowała się w strefie operacyjnej ZSRR i wojska aliantów zachodnich ani oddziały pozostające pod ich dowództwem tu nie operowały – przewidywano przybycie do stolicy spadochroniarzy polskich z zachodu 1 SBS oraz obserwatorów alianckich.Walki trwały 63 dni. Straty po stronie polskiej wyniosły około 18 tysięcy zabitych i 25 tysięcy rannych żołnierzy oraz od 120 do 200 tysięcy ofiar spośród ludności cywilnej. Wśród zabitych przeważała młodzież, w tym ogromna większość warszawskiej inteligencji. Po stronie niemieckiej straty według zeznań von dem Bacha, złożonych w 1947 roku w Warszawie, wyniosły 10 tysięcy zabitych oraz 7 tysięcy zaginionych i 9 tysięcy rannych – dane te zostały przyjęte przez polską historiografię (w oficjalnym raporcie po zdławieniu powstania podał on inne, niezweryfikowane przez polskich historyków dane: 9022 zabitych i rannych żołnierzy w tym 1570 zabitych – nie znał jednak dokładnie nie znał jednak dokładnie strat z kilku pierwszych dni powstania). Podczas walk zburzonych zostało około 25% zabudowy miasta, a po ich zakończeniu dalsze 35%. Wobec zniszczenia około 10% zabudowy we wrześniu 1939 i 15% w wyniku powstania w getcie warszawskim, pod koniec wojny około 85% miasta leżało w gruzach. Zniszczony został wielowiekowy dorobek kulturalny i materialny.
Jednostki polskie
1 sierpnia – 20 września:
Oddziały Komendy Głównej AK podporządkowane komendantowi Okręgu Warszawskiego AK:
Zgrupowanie Radosław:
Brygada Dywersji Broda 53: (batalion Zośka, Oddział Osjan, Kompania Topolnicki, oddział samochodowy Żuk, oddziały Dysk i Leśnik)
bataliony: Zośka, Miotła, Czata 49, Parasol, Pięść
pułk Baszta (bataliony: Bałtyk, Karpaty, Olza)
Zgrupowanie Róg (bataliony: Chrobry I, Chrobry II, Harnaś, Gustaw, Bończa, Gozdawa)
Zgrupowanie Kryska (bataliony: Tur i Tum)
Zgrupowanie Żniwiarz
Od 20 września:
Warszawski Korpus AK
dowódca: generał brygady Antoni Chruściel, ps. Monter
zastępca dowódcy: pułkownik dyplomowany Karol Ziemski ps. Wachnowski.

8. Dywizja Piechoty AK im. Romualda Traugutta (Obwód Żoliborz), dowódca: ppłk Mieczysław Niedzielski ps. Żywiciel
13. Pułk Piechoty (grupa Kampinos)
21. Pułk Piechoty „Dzieci Warszawy” (zgrupowanie Żaglowiec)
32. Pułk Piechoty (zgrupowania: Żbik, Żubr, Żyrafa)
10. Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja (Obwód Mokotów), dowódca: ppłk Józef Rokicki ps. Karol:
28. Pułk Piechoty
30. Pułk Piechoty
31. Pułk Piechoty
28. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei (Obwód Śródmieście), dowódca: płk Franciszek Edward Pfeiffer ps. Radwan:
15. Pułk Piechoty
36. Pułk Piechoty Legii Akademickiej
1. Batalion Krybar
2. Batalion Dowgierd
3. Batalion Żmudzin
72. Pułk Piechoty
1. Batalion „Golski”

Dowódcy powstania warszawskiego:
Wg stanu na 1 lipca 1944
gen. Tadeusz Pełczyński pseudonim Grzegorz zastępca komendanta głównego AK
płk Antoni Chruściel pseudonim Monter komendant Okręgu Warszawskiego
ppłk Edward Pfeiffer pseudonim Radwan komendant Obwodu I – Śródmieście
ppłk Mieczysław Niedzielski pseudonim Żywiciel komendant Obwodu II – Żoliborz
ppłk Jan Tarnowski pseudonim Waligóra komendant obwodu III – Wola
ppłk Mieczysław Sokołowski pseudonim Grzymała komendant Obwodu IV – Ochota
ppłk Aleksander Hrynkiewicz pseudonim Przegonia komendant Obwodu V – Mokotów
ppłk Antoni Żurowski pseudonim Andrzej Bober komendant Obwodu VI – Praga mjr Bronisław Krzyżak pseudonim Bronisław komendant Obwodu VII – powiat warszawski
mjr Stanisław Babiarz pseudonim Wysocki komendant Obwodu VIII – Okęcie
ppłk Jan Mazurkiewicz pseudonim Radosław komendat Kedywu

Siły niemieckie
– Jednostki garnizonu warszawskiego dowodzone przez generała porucznika Stahela liczyły od 10 000 do 11 000 żołnierzy
– Jednostki lotnictwa 2 000 żołnierzy
– Oddziały Dywizji Hermann Göring 800 żołnierzy
– Posterunki mostowe ok. 300 żołnierzy
Oznacza to, że w dniu wybuchu powstania Niemcy, wliczając udział uzbrojonej ludności niemieckiej i drobnych oddziałów ochronnych, dysponowali około 15 tysiącami walczących. Ocenia się, że siły niemieckie pozbawione jednolitego dowództwa oraz na skutek ich niskiego morale nie były zdolne do prowadzenia walk ulicznych i trwały w obronie w oczekiwaniu na odsiecz głębokich odwodów Wehrmachtu oraz sił będących w dyspozycji Heinricha Himmlera.
Podczas trwania powstania Niemcy wprowadzili do walki jednostki bojowe, które okryły się szczególnie złą sławą: – Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa (RONA) pod dowództwem Bronisława Władisławowicza Kamiński – Sonderbataillon Dirlewanger złożony z kryminalistów oddział pod dowództwem Oskara Dirlewangera

Uwaga: Wbrew powszechnemu po wojnie mniemaniu w tłumieniu powstania udziału nie brały oddziały Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej (ROA) pod dowództwem Andrieja Własowa choć po powstaniu byłych członków rozwiązanej RONA wcielono w skład 1 dywizji ROA.