„Muzeum na kółkach” to nowoczesna objazdowa ekspozycja przygotowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, połączona z bogatym programem edukacyjnym. Projekt gościł w Pleszewie w dniach 4-6 maja 2015 r.

Projekt ma na celu przypomnieć o współistnieniu społeczności polskiej i żydowskiej na przestrzeni tysiąca lat. Przez wieki Polska była najważniejszym ośrodkiem żydowskiego życia umysłowego, religijnego i kulturalnego. Żydzi stanowili 10% ludności Polski. Pleszew to ważny punkt na mapie polsko-żydowskiego dziedzictwa kulturowego. Pierwsi Żydzi pojawili się na terenie Pleszewa w XVI wieku. Były to jednak pojedyncze osoby. Początki stałego osadnictwa żydowskiego (na przedmieściu Malinie) to dopiero początek XIX wieku. W okresie międzywojennym w Pleszewie zostało zaledwie kilkudziesięciu Żydów. Pozostali wyjechali do Niemiec. W drugiej połowie października 1939 r. Żydzi pleszewscy wywiezieni zostali przez Niemców do Szymanowic nad Prosną. Nigdy już do Pleszewa nie powrócili.

Centralnym punktem wystawy była interaktywna mapa naszego miasta, na której zostały opisane ważne miejsca związane z lokalną historią żydowską. Za pomocą trójwymiarowej makiety sztetla przybliżono najważniejsze miejsca typowego polsko-żydowskiego miasteczka. W przypadku Pleszewa były to: synagoga przy ul. Ogrodowej, cmentarz żydowski, szkoła dla żydowskich dzieci czy wydawany w Pleszewie żydowski tygodnik „Jeschurun”. Ponadto zwiedzający mieli okazję poznać języki, którymi posługiwali się polscy Żydzi: jidysz i hebrajski, które, wraz z językiem polskim, współistniały i przenikały się wzajemnie.

Muzeum na kółkach cieszyło się dużym zainteresowaniem mieszkańców Pleszewa. Z chęcią przychodzili do niego uczniowie z pleszewskich szkół, ale także osoby prywatne zainteresowane tematem czy chcące zgłębić i poszerzyć swoją wiedzę na temat kultury żydowskiej.

Obok zajęć prowadzonych w pawilonie wystawowym, w ramach projektu animatorzy z Muzeum Historii Żydów Polskich przygotowali szereg warsztatów i spotkań przybliżających religię i kulturę świata żydowskiego. W Bibliotece Publicznej odbyły się warsztaty dla dzieci z pleszewskich przedszkoli pt. „Budujemy sztetl”, zaś w Muzeum Regionalnym przeprowadzono warsztaty pt. „Poznawanie żydowskiego świata”.

Przywracanie lokalnej historii podkreśla fakt, że każda wizyta Muzeum na kółkach jest przygotowywana we współpracy z lokalnymi liderami i aktywistami, którzy poświęcają swój czas i środki na dbanie o pamięć o polskich Żydach. Koordynatorami projektu w Pleszewie byli: Elżbieta Mielcarek – dyrektor Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Pleszew oraz Adam Staszak – dyrektor Muzeum Regionalnego w Pleszewie. Przygotowali oni specjalny program wydarzeń towarzyszących wizycie „Muzeum na kółkach”.

W poniedziałek, 4 maja w Muzeum Regionalnym odbył się wykład pt. „Żydzi w historii miasta Pleszewa”, który wygłosił dr hab. Rafał Witkowski z Instytutu Historii UAM. Prelegent pracuje w Zakładzie Źródłoznawstwa i Nauk Pomocniczych Historii Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza i jest autorem ponad 100 publikacji naukowych dotyczących m.in. dziejów Żydów w Wielkopolsce. Podczas wykładu przedstawił sylwetki najsłynniejszych i najbardziej zasłużonych rabinów kierujących pleszewską gminą żydowską.

We wtorek, 5 maja w Muzeum Piekarstwa państwa Vogtów odbyły się warsztaty wyrobu tradycyjnych wypieków kuchni żydowskiej (głównie chałek), które można było skosztować zwiedzając pawilon na Rynku.

Ponadto mieszkańcy mogli wziąć udział w grze miejskiej pt. „Ocalić od zapomnienia. Śladami pleszewskich Żydów”. Uczestnicy odwiedzili miejsca związane z pleszewskim Żydami: synagogę przy ul. Ogrodowej, hotel jednego z pierwszych pleszewskich Żydów Marcusa Ollendorfa, kamienicę przy Rynku – własność Gnota, miejsce zamieszkania miejscowego rabina oraz miejsce dawnego cmentarza żydowskiego (kirkutu), znajdującego się obecnie na osiedlu Mieszka I. Tam na najwytrwalszych wędrówiczów czekał skarb.

Fot. Biblioteka Publiczna MiG Pleszew

Natomiast w środę, 6 maja w Muzeum Regionalnym odbył się wykład dra Krzysztofa Morty pt. „Napisy i epitafia na macewach z pleszewskiego kirkutu”. Prelegent jest filologiem klasycznym, adiunktem w Instytucie Studiów Klasycznych, Śródziemnomorskich i Orientalnych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz dyrektorem Ośrodka Badań nad Historią i Kulturą Żydów z Południowej Wielkopolski. Biegle włada językiem hebrajskim. Prowadzi badania nad odczytaniem i tłumaczeniem napisów znajdujących się na macewach z pleszewskiego kirkutu. Podczas wykładu przedstawił zebranym wyniki swoich dotychczasowych badań.

Projekt Muzeum na kółkach realizowany jest w ramach programu Żydowskie dziedzictwo kulturowe, dzięki wsparciu udzielonemu z funduszy norweskich i EOG przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię.